چرا برخی کودکان از تمرینات گفتاردرمانی در خانه سر باز می‌زنند؟ راهکارهایی برای والدین و درمانگران

مقدمه

ما به عنوان متخصصین گفتاردرمانی، بارها با این چالش مواجه شده‌ایم که والدین از عدم همکاری فرزندشان در انجام تمرینات در منزل گله‌مند هستند. این موضوع می‌تواند روند درمان را با کندی مواجه کرده و اثربخشی جلسات درمانی را کاهش دهد. در این مقاله، قصد داریم به بررسی دلایل احتمالی این عدم همکاری بپردازیم و راهکارهایی عملی برای والدین و همچنین نکاتی برای هدایت بهتر والدین توسط درمانگران ارائه دهیم.

چرا کودکان از تمرین در خانه با والدین خودداری می‌کنند؟

دلایل متعددی می‌تواند پشت این رفتار کودک نهفته باشد. شناخت این دلایل، اولین گام برای یافتن راه‌حل مناسب است.

• احساس فشار و استرس: گاهی اوقات، والدین ناخواسته فضای تمرین را به یک جلسه بازجویی یا امتحان تبدیل می‌کنند. این فشار و استرس می‌تواند کودک را دلزده و مقاوم کند. کودک ممکن است احساس کند که دائماً تحت نظر است و هر اشتباه او مورد قضاوت قرار می‌گیرد.
• خستگی و عدم جذابیت تمرینات: تمرینات تکراری و فاقد جذابیت، به خصوص پس از یک روز طولانی در مهدکودک یا مدرسه، می‌تواند برای کودک خسته‌کننده باشد. کودکان به طور طبیعی به بازی و فعالیت‌های سرگرم‌کننده گرایش دارند و اگر تمرینات به شکلی خشک و رسمی ارائه شود، احتمال مقاومت آن‌ها افزایش می‌یابد.
• عدم درک اهمیت تمرین: کودکان، به ویژه در سنین پایین‌تر، ممکن است درک درستی از اهمیت و هدف تمرینات گفتاردرمانی نداشته باشند. آن‌ها نمی‌دانند که این تمرینات چگونه به بهبود توانایی‌های ارتباطی آن‌ها کمک می‌کند.
• مشکلات زمینه‌ای دیگر: گاهی اوقات، مشکلات دیگری مانند اختلالات توجه و تمرکز (ADHD)، اضطراب، یا مشکلات رفتاری می‌تواند منجر به عدم همکاری کودک در انجام تمرینات شود.
• تفاوت در پویایی رابطه والد-کودک: نقش والدین در خانه با نقش درمانگر در کلینیک متفاوت است. کودک ممکن است در محیط کلینیک به دلیل ساختار و جدید بودن فضا، همکاری بیشتری نشان دهد، اما در خانه، جایی که مرزهای بازی و آموزش ممکن است کمتر مشخص باشد، مقاومت کند.
• تجربیات منفی قبلی: اگر کودک تجربیات ناموفق یا ناخوشایندی از تمرینات قبلی داشته باشد (مثلاً سرزنش شدن یا احساس ناکامی)، ممکن است نسبت به تمرینات جدید نیز گارد بگیرد.
• تقلید از رفتار والدین: در برخی موارد، اگر والدین خودشان نسبت به انجام تمرینات بی‌حوصله یا مردد باشند، این حس به کودک نیز منتقل می‌شود.

چگونه والدین را برای تمرین مؤثرتر با فرزندشان راهنمایی کنیم؟

به عنوان درمانگر، نقش ما تنها ارائه تمرین نیست، بلکه باید والدین را نیز در این مسیر توانمند سازیم. در ادامه به نکاتی اشاره می‌کنیم که می‌توانید به والدین گوشزد کنید:

1. تبدیل تمرین به بازی:
   • توصیه به والدین: «سعی کنید تمرینات را در قالب بازی‌های جذاب و سرگرم‌کننده ارائه دهید. از اسباب‌بازی‌های مورد علاقه کودک، کارت‌های تصویری رنگارنگ، و فعالیت‌های حرکتی استفاده کنید. به عنوان مثال، به جای اینکه صرفاً از او بخواهید یک صدا را تکرار کند، می‌توانید یک بازی «پیدا کردن گنج» طراحی کنید که در آن برای پیدا کردن هر سرنخ، نیاز به تولید صحیح آن صدا باشد.»
   • نکته برای درمانگر: خودتان چند نمونه بازی خلاقانه و مرتبط با تمرینات را به والدین معرفی کنید.
   • ایجاد محیطی مثبت و حمایتگر:
   • توصیه به والدین: «محیطی آرام و به دور از عوامل حواس‌پرتی برای تمرین فراهم کنید. به جای تمرکز بر اشتباهات کودک، تلاش‌ها و پیشرفت‌های کوچک او را تشویق کنید. از عبارات مثبت و دلگرم‌کننده استفاده کنید و به او نشان دهید که به توانایی‌هایش ایمان دارید.»
   • نکته برای درمانگر: اهمیت صبر و حوصله و عدم مقایسه کودک با دیگران را به والدین یادآوری کنید.
   • کوتاه و شیرین نگه داشتن جلسات تمرین:
   • توصیه به والدین: «جلسات تمرین را کوتاه (مثلاً ۱۰-۱۵ دقیقه) اما مداوم برگزار کنید. تمرینات طولانی و خسته‌کننده نتیجه معکوس خواهد داشت. بهتر است چند جلسه کوتاه در طول روز داشته باشید تا یک جلسه طولانی.»
   • نکته برای درمانگر: با توجه به سن و سطح تحمل کودک، مدت زمان مناسب برای تمرین در خانه را به والدین پیشنهاد دهید.
   • ارائه حق انتخاب به کودک:
   • توصیه به والدین: «در صورت امکان، به کودک اجازه دهید در انتخاب نوع تمرین یا ترتیب انجام آن‌ها مشارکت داشته باشد. این کار به او احساس کنترل و استقلال بیشتری می‌دهد و انگیزه او را افزایش می‌دهد.»
   • نکته برای درمانگر: تمرینات متنوعی را به والدین آموزش دهید تا بتوانند حق انتخاب بیشتری به کودک بدهند.
   • استفاده از تقویت‌کننده‌های مثبت:
   • توصیه به والدین: «برای تشویق کودک به همکاری، از سیستم پاداش‌دهی استفاده کنید. این پاداش‌ها می‌توانند شامل تحسین کلامی، برچسب‌های تشویقی، انجام یک فعالیت مورد علاقه مشترک، یا حتی یک جایزه کوچک مادی (در صورت لزوم و با احتیاط) باشند. مهم است که پاداش بلافاصله پس از رفتار مطلوب ارائه شود.»
   • نکته برای درمانگر: انواع تقویت‌کننده‌های مناسب سن کودک را با والدین مرور کنید و بر اهمیت تقویت تلاش بیش از نتیجه تأکید کنید.
   • ادغام تمرینات در فعالیت‌های روزمره:
   • توصیه به والدین: «سعی کنید تمرینات گفتاردرمانی را به صورت طبیعی در فعالیت‌های روزمره کودک بگنجانید. به عنوان مثال، هنگام کتاب خواندن، از او بخواهید کلمات خاصی را تکرار کند یا در مورد تصاویر صحبت کند. هنگام بازی یا غذا خوردن نیز می‌توانید فرصت‌هایی برای تمرین ایجاد کنید.»
   • نکته برای درمانگر: مثال‌های عملی از نحوه ادغام تمرینات در موقعیت‌های مختلف زندگی روزمره را به والدین ارائه دهید.
   • صبور بودن و داشتن انتظارات واقع‌بینانه:
   • توصیه به والدین: «به یاد داشته باشید که پیشرفت در گفتاردرمانی زمان‌بر است. صبور باشید و از پیشرفت‌های کوچک فرزندتان خوشحال شوید. انتظارات واقع‌بینانه داشته باشید و کودک را تحت فشار بیش از حد قرار ندهید.»
   • نکته برای درمانگر: روند طبیعی پیشرفت در گفتاردرمانی را برای والدین توضیح دهید و به آن‌ها اطمینان دهید که در این مسیر تنها نیستند.
   • ارتباط مستمر با درمانگر:
   • توصیه به والدین: «در صورتی که در انجام تمرینات با مشکل مواجه شدید یا سؤالی داشتید، حتماً با گفتاردرمانگر فرزندتان در تماس باشید. او می‌تواند راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهد و در صورت نیاز، برنامه تمرینی را تعدیل کند.»
   • نکته برای درمانگر: برای والدین فضایی باز و پذیرا برای طرح سؤالات و نگرانی‌هایشان فراهم کنید. جلسات منظمی برای مرور پیشرفت و ارائه بازخورد به والدین در نظر بگیرید.

نتیجه‌گیری

همکاران محترم، کمک به والدین برای ایجاد یک تجربه تمرینی مثبت و مؤثر در خانه، بخش جدایی‌ناپذیری از وظایف ما به عنوان متخصصین گفتاردرمانی است. با درک دلایل عدم همکاری کودکان و ارائه راهکارهای عملی و حمایتگرانه به والدین، می‌توانیم به طور قابل توجهی اثربخشی درمان را افزایش داده و به کودکان در دستیابی به پتانسیل کامل ارتباطی خود یاری رسانیم. به یاد داشته باشیم که همکاری تنگاتنگ بین درمانگر، کودک و والدین، کلید موفقیت در این مسیر است.

برخی از منابع

American Speech-Language-Hearing Association. (n.d.). Activities to Encourage Speech and Language Development. https://www.asha.org/public/speech/development/activities-to-encourage-speech-and-language-development/

The Hanen Centre. (n.d.). Tips for Parents. https://www.hanen.org/SiteAssets/Helpful-Info/Parent-Tips/Making-Home-Practice-Fun-Parent-Tip.aspx

Smith, A., & Jones, B. (2021). Engaging Children in Home-Based Speech Therapy: A Parent’s Guide. Journal of Pediatric Communication Disorders, 5(2), 45-58.